Catedrático, escritor, orador, unha das persoas que, como Rosalía de Castro e Castelao xa en vida foron recoñecidas como personificacións de Galicia e gozaron de xeral respecto entre os seus paisanos. O seu nacemento ocorreu o 5 de marzo de 1888 na cidade de Ourense. Cursou en Madrid a carreira de Filosofía e Letras, Sección de Historia, que simultaneou coa de Dereito (1905-1912).
O catedrático
Aínda que non fose a súa faceta máis relevante, por ela se debe comezar. E non só porque como tal gañase a vida -da súa actividade literaria apenas obtivo beneficio económico- , senón porque sentía intenso deleite en impartir docencia. Para o Ensino Medio compuxo senllos libros de texto das dúas materias que tiña ao seu cargo (Trinta e tres Leccións de Xeografía Xeral, A Coruña, 1929; Leccións elementais de Historia Universal, no mesmo lugar e ano).
O narrador
Aínda que tentou case todos os xéneros literarios e sen preocuparse moito das diferenzas entre eles, foi o relato -longo e curto- o que máis cultivou e onde cultivou maiores éxitos. Pola súa relevancia obvia, convén comezar polo ciclo que cabe denominar autobriografía do grupo Nós. A el pertencen Escrito na néboa (Lareira, 1927), Arredor de si (1926) e Devalar (Santiago, Nós, 1935).
Das descricións de tipos aldeáns pasaría a novelar as grandes tranformaciones do mundo rural galego durante o s. XIX. A este ciclo temático pertencen Os camiños dá vida (1928) e Ou mesón dous ermos (1936), así como varios dos Contos do camiño e dá rúa (1932), entre eles o titulado O fidalgo.
Outro ciclo ou grupo de temas pode facerse coas novelas históricas. O escritor quere contar e, faltando o documento, acode á fantasía. Así han de entenderse relatos como A Romeiría de Xelmírez (Santiago, 1934), e tras a Guerra Civil, e xa en castelán As Palmas do Convento (1941). Despois da Guerra Civil o escritor emprende a revivencia literaria de situacións máis ou menos autobiográficas. É o ciclo referido á crise da mocidade. A el pertencen Adolescencia (1944), A Vocación de Adrián Silva (1950) e Do Noviciado ao Ateneo.
Non todos os relatos teñen cabida nos ciclos mencionados. Fóra quedan algunhas novelas inéditas dos anos corenta en castelán e galego, como Fra Vernero (Santiago, 1934), Lembranza de Goethe (1932) e O Señorito dá Reboraina (Vigo, 1960). Ademais destes relatos publicou dous libros de contos: Contos do camiño e da rúa (Santiago, 1932) e Entre a vendima e a castiñeira (Vigo, 1957).
O orador e o publicista.
Para o remate debía quedar esta faceta, porque foi a que lle outorgou maior popularidade e até certo punto a máis fonda. Para a comunicación oral estaba dotado de calidades extraordinarias, como notable fluencia verbal, gran facilidade para asociar imaxes suxestivas e unha cultura sólida que lle evitaba o perigo de perderse nunha elocuencia gora. A iso engadíase desde un agradable timbre de voz até un impoñente porte físico, sen esquecer un toque de retranca para producir momentánea hilaridade a base de intercalar efectos de contraste grotesco co ton patético predominante.