Xosé Otero Abeledo: Pintor Laxeiro

É unha das personalidades máis representativas do Movemento Renovador da pintura galega no segundo terzo do século. Xosé Otero Abeledo, tal é o seu verdadeiro nome, naceu na parroquia de Donramiro (Lalín, Pontevedra) o 23 de febreiro de 1908.

Unha precoz facilidade para o debuxo chama a atención da súa mestra -a primeira persoa en apreciar as cualidades do neno-, que alenta a súa vocación artística e recoméndalle as primeiras lecturas. Aos trece anos, reclamado polo seu pai, emigra con parte da súa familia a Cuba. Alí empezou os seus estudos de debuxo.

En 1931 preséntase á bolsa anual que destina a Deputación de Pontevedra aos artistas da provincia. Ao serlle denegada, o propio alcalde de Lalín propón que sexa o seu Concello o que lla conceda. Matricúlase, así, por libre na Academia de San Fernando. Dous pintores atraerán especialmente a súa atención: Tiziano e Goya.

Despois da guerra, en 1942, trasládase a Vigo, pero antes, e como peche deste primeiro período da súa traxectoria artística, realizará dúas obras importantes: a decoración do Cinema Balado de Lalín e un mural no antigo Café Moderno de Pontevedra, ao que titulou O manancial da vida, o cal refaría posteriormente nunha nova versión, ao ser transformado devandito local nunha entidade bancaria.

Desde as súas primeiras obras, Laxeiro defínese dentro do marco do expresionismo. Realiza neste período inicial as primeiras escenas de entroido, pandeiradas e bufos cortexos de xentes que cantan, bailan e divírtense con alegría salvaxe. Con eles aparecen tamén as primeiras maternidades e os temas infantís de nenos repoludos, metade faunos, metade rústicos rapazolos da vida da aldea. Con técnica basta e aínda moi parca en recursos, irá impóndolles rixidez aos seus movementos, acurtando o canon da súa figuración, acentuando o seu aspecto de inchados personaxes de cartón pedra.

En 1942 trasládase a Vigo onde, guiado pola fame e a procura do éxito, permanecerá até 1951. Será esta unha das épocas máis fecundas e felices da súa produción. “Pasei alí días de fame e alegría, pintei retratos de nenos, regalei murais ás paredes”. E aínda que a súa pintura non sempre é aceptada, pronto empeza a adquirir certo renome entre a burguesía viguesa de posguerra, realizando os retratos dos seus fillos.

Sinálase na produción deste período esa dualidade entre unha tendencia, que podería ser denominada como “primitivismo inxenuo”, agrupando xenéricamente temas infantís sobre diversos motivos, maternidades e figuras femininas, baixo unha óptica de tenrura e inxenuidade. E outra, con obras de agresivo expresionismo, como as cencerradas, os antroidos ou os temas fantásticos e antropomórficos, non exentos nun e outro caso de compoñentes surrealistas e de certo matiz irónico, ao que Laxeiro case nunca será capaz de subtraerse. Encádranse entre os primeiros, os retratos, con nenos ensimesmados, de mirada inxenua, indiferentes ao espectador, os gaiteiros e as escenas de xogos e costumes da infancia na aldea. Espidos femininos, damas sentadas, virxes e numerosas maternidades. Figuras e grupos que ocupan o primeiro plano, enchendo case a totalidade da tea, cuxa profundidade é só a do relevo dos seus robustas formas e a súa textura a mesma textura plástica da pedra torpemente labrada.

En 1951, convidado á presentación dunha exposición colectiva, trasládase a Bos Aires. A súa pintura recibe unha boa acollida alí e decide quedar durante algún tempo. Permanecerá até finais de 1960.

En Arxentina, o horizonte de Laxeiro enriquécese. Expón en Bos Aires con certa asiduidade e estréase como conferenciante e escritor de pequenos contos e relatos. Pero o interesante deste longo período que transcorre en Arxentina, é o cambio que se opera na súa traxectoria artística. A súa obra inicia unha progresiva autorreflexión, unha necesidade de coñecemento e de interiorización, no sentido de desprenderse cada vez máis de referencias externas, naturalistas, sensoriais, emocionais, etc. Podería comparase este período arxentino a unha fase de laboratorio, de investigación e de procura. Chegamos así a un momento da súa traxectoria que coincide co retorno a Galicia e que culmina na gran exposición da Galería Biosca, en 1968.

Outro feito incide neste contexto, a visita a Amsterdam en outubro de 1969, para contemplar a mostra antolóxica de Rembrandt coa que se conmemora o centenario do pintor. Instalado en Madrid, no ático do Café Xixón, sentíndose entón algo enfermo, nun arrebato tan típico do seu carácter, decide que non pode morrer sen ver antes a Rembrandt. A viaxe a Holanda vai deixar nel unha pegada profunda.

E de novo volve sentir a necesidade de crear luces e claroscuros, materias densas que se revelan pola luz, volver imprimir fortaleza plástica aos seus personaxes. Crea así obras como O verduguito, As homenaxes a Rembrandt, A duquesa Romea, etc. Pero todo isto se mestura de novo no estilo de Laxeiro: co seu Goya, o seu románico, a falsa torpeza executiva dos seus modelados, o fluír incontrolable da liña. Produto de todo iso son O laranxo ou Parella aldeá. Coa súa exuberante inventiva, irá narrándo incansablemente historias, tanto máis incribles canto máis afastadas das trabas da razón, cando flúen máis libremente do almacén do subconsciente. Isto lévalle tamén a suprimir a figura. Sen chegar absolutamente á abstracción, quedan nos seus cadros algúns trazos antropomórficos, intúense amasillos de formas retortas,  ritmos que se encadean, liñas que emanan libres, fluíndo máis lixeiras que a mente.